BLOG: Beïnvloedbaar..?

14 november 2019

Het blijft vaak lastig om wetenschappelijke theorieën te koppelen aan de praktijk. Het is daarom altijd prettig om boeken te lezen waar veel voorbeelden in staan. Het boek Meltdown is zo’n boek. Enkele verhalen spraken me erg aan. Dit zijn voorbeelden die laten zien hoe ons eigen brein ons toch vaak voor het lapje houdt. We zijn ons vaak helemaal niet bewust hoe we beïnvloed worden en hoe we anderen beïnvloeden.

Een paar voorbeelden deel ik graag in deze blog.

De ‘premortem’ methode

Deze methode vond ik zelf erg inspirerend om te lezen. Ik ben ook blij dat ik de toepassing ervan ook al regelmatig in de werkzaamheden om mee heen terugzie. Onderzoeken naar het inschatten van risico’s laten zien dat de vraagstelling de uitkomst erg kan beïnvloeden. Kijk eens naar de verschillen tussen vraagstelling 1 en 2:

Feitelijk vraag je hetzelfde. Toch is de uitkomst totaal anders. Vraag twee blijkt veel vaker te leiden tot realistische resultaten. Het verschil wordt door psycholoog Gary Klein uitgelegd als een verschil in mindset. Wil je problemen voorkomen (vraag 1)? Of wil je alles wat fout kan gaan naar boven brengen (vraag 2)? Je triggert met een andere vraagstelling dus een mindset om op zoek te gaan naar wat echt fout kan gaan. Daniel Kahneman legt dat in dit filmpje nog eens kort en duidelijk uit.

De meerwaarde van het tegenspreken

Ignác Semmelweis ontdekte in 1847 dat het wassen van de handen ervoor zorgt dat veel minder moeders na een bevalling overlijden. Doktoren gingen in die tijd van de autopsie direct door naar een bevalling en zorgden zo voor de overdracht van bacteriën. Ondanks dat je zou denken dat iedereen zo’n ontdekking omarmt was het tegendeel waar. Semmelweis is uiteindelijk 20 jaar later gestorven. Dit na een mentale inzinking,  waarbij hij in de geestelijke gezondheidszorg instelling door begeleiders zodanig was toegetakeld dat hij aan zijn verwondingen overleed. Hij heeft nooit meer een noemenswaardige positie gehad in de medische wereld.

Ik dacht dat we in deze tijd wel goed op weg zijn met tegenspreken en daarmee omgaan. Toch is het boeiend dat een aantal van deze fenomenen diep in ons brein geworteld zijn. Een aantal voorbeelden:

• Bijvoorbeeld bij groepsdenken. Je brein reageert als we tegen de groep ingaan. Het zegt eigenlijk tegen je “hey, je bent iets verkeerds aan het doen, ga terug!” Dat leidt ertoe dat als het grootste deel van een groep ‘ja’ zegt, jij dat waarschijnlijk ook doet. Je wordt daar mentaal namelijk voor beloond.
• In een experiment bleken mensen, die een kleine blijk van macht kregen, zich direct anders te gaan gedragen. In dit geval werden mensen willekeurig gevraagd om later als ‘evaluator’ te fungeren. Wanneer er in het experiment een schaal met (te weinig) koekjes langskwam, had de ‘evaluator’ het gevoel recht te hebben op het koekje. Zelfs de manier van eten van het koekje was asocialer dan de anderen. Zo zijn er veel onderzoeken die laten zien dat macht iets doet met de interactie tussen mensen. Maar zijn wij ons bewust van deze kleine signalen? Vaak niet! En daarmee missen we dus waardevolle informatie.
• Groepen met diverse mensen qua etniciteit, sekse of professie presteren beter. Dat komt omdat het gevoelsmatig logischer is om iemand die ‘anders’ is tegen te spreken. Met je directe collega waar je mee bent opgegroeid, ben je het sneller eens dan met die ander. De boeiende tegenstrijdigheid is dat homogene groepen juist veel vertrouwen hebben in de uitkomst van het werk. Heb je weinig tegenspraak? Dan vergroot dat je vertrouwen. Maar, het vermindert je eindresultaat…

Zoals ik al zei, het boek Meltdown staat vol van dit soort interessante voorbeelden. Wat mij betreft is het een aanrader!

Disclaimer

Dit blog is geschreven door Jos Bal (destijds Beleidsadviseur GHOR), omdat ik het leuk vind om af en toe eens wat informatie te delen naar aanleiding van mijn opleiding Risk, Crisis and Disastermanagement. Bovendien vind ik dat we vanuit de Veiligheidsregio, als deskundige op het gebied van crisisbeheersing, onze kennis en ervaring zoveel mogelijk moeten delen. Overigens reflecteert deze blog mijn eigen visie op crisisbeheersing en niet die van de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid of de GHOR.