BLOG: Psychologie en risico’s – hoe verkrijg je inzicht?

15 september 2019

Met het juiste ‘inzicht’ had de aanval op Pearl Harbor voorkomen kunnen worden of was Tsjernobyl alleen maar de naam van het plaatsje waar een kerncentrale staat. Dat een ander inzicht tot een betere uitkomst kan leiden geldt op grote schaal, maar ook op heel kleine schaal. Hoe vaak doen we niet kleine domme dingen? Vergeten we de sleutels mee te nemen of denken we later; had ik hier maar beter over nagedacht. Hadden we op dat moment maar een ‘inzicht’ gehad.

Gary Klein heeft over dit onderwerp een interessant boek geschreven. Ik deel graag wat lessen over hoe je het gebruik van inzichten zelf kan toepassen. Het begint met vijf strategieën die voor een inzicht kunnen zorgen:

1. Verbindingen (82% van de cases)

Stel dat de noodgeneratoren van Fukushima op een hoger gelegen plaats zouden hebben gestaan. Als de ontwerpers de juiste verbinding met kennis hadden gelegd, dan was die ramp waarschijnlijk niet gebeurd. We zien dit vaak in krantenkoppen; de kennis is aanwezig, maar men deed er niets mee. Nu is er veel over deze kortzichtige benadering te zeggen, maar daar gaat het nu niet om. Te veel focus op wat je al weet is dus niet goed. Verbinding met andere kennisgebieden kunnen leiden tot inzichten.

2. Toevalligheden (10% van de cases)

Het gaat hier om het herkennen van de afwijking. Klein beargumenteert in zijn boek dat AIDS is ontdekt doordat iemand toevallig de afwijking zag in het ziektebeeld die bij één groep mensen vaker voorkwam. Deze toevalligheden wijken af van de bestaande wetenschap van dat moment.

3. Nieuwsgierigheid (7,5% van de cases)

Het gaat hier simpelweg om mensen die dieper en langer nadenken dan anderen over wat er nu echt aan de hand is.

4. Tegenstellingen (38% van de cases)

Zelfs mensen die het niet konden betalen kregen aanbiedingen om huizen te kopen in de tijd voor de financiële crisis. Dat leidde tot een inzicht bij bijvoorbeeld Gene Park. Het gaat om het inzicht dat iemand zegt; dit kan echt niet. Een ‘Tilt – reflex’ noemt Klein het.

5. Creatieve wanhoop (25% van de cases)

Een kat in het nauw maakt rare sprongen zegt het spreekwoord. Als mensen in het nauw gedreven worden, kan dit dus soms leiden tot nieuwe inzichten.

In deze cases is er vaak overlap tussen verschillende strategieën die elkaar zo mogelijk nog versterken. Daarom is de som van de percentages ook meer dan 100%. Deze cases zijn echter wel de gevallen waar het lukt. Dat is vaak een probleem van onderzoek: het baseert zich niet op de gevallen wanneer het niet lukt. Gary Klein heeft dit ondervangen door te kijken naar personen die dezelfde informatie hadden, maar waar één het inzicht kreeg en de ander niet. Hij kwam uit op de volgende redenen waarom mensen geen inzicht kregen:

• Mensen blijven vasthouden aan hun overtuigingen.
• Het gebrek aan ervaring.
• Een passieve houding.
• Strikte redenering in tegenstelling tot speelsere denkvormen.

Maar als laatste noemt hij toch ook de factor geluk. Soms moet je gewoon geluk hebben…

Hoe lossen we dit nu op? Hier zijn geen standaarden voor, maar wel een simpel model:

Organisaties willen goed functioneren. Dit betekent vaak het vermijden van onzekerheden en fouten (de pijl naar beneden). Maar om echt goed te functioneren willen we ook nieuwe inzichten ontwikkelen (de pijl naar boven). Hier moet een balans in zijn. Stel voor je eigen organisatie eens de volgende vragen:

• Originele ideeën zijn vaak niet af. Staat het bureaucratische proces het dan toch toe dat jouw idee om de agenda van de directie komt?
• In hoeverre zit je organisatie vast in eigen denkbeelden die niet veranderd mogen worden?
• Is er een ‘het zal mijn tijd wel duren’ houding, of gaan mensen energiek aan de slag omdat ze weten dat hun energie gedragen wordt door de leiding?
• Is er een juiste mix tussen ervaring en nieuwe energie?
• Hoe groot is de hiërarchie in je organisatie?
• Vergroot de organisatie de kansen van de vijf inzicht-strategieën?
• Maak je altijd uitgebreide en gedetailleerde planningen waarvan niet afgeweken mag worden?

Innovatie ontwikkelen?

Zoek naar de juiste omgeving die inzichten verhogen maar ook tot op zekere hoogte gestructureerd zijn. Deze balans is voor een meldkamer weer heel anders dan voor een IT-bedrijf; er is geen standaard voor. Durf jezelf eens bovenstaande vragen te stellen!

Wil je meer gedetailleerde informatie? Lees dan vooral Kleins’ boek.

Disclaimer

Dit blog is geschreven door Jos Bal (destijds Beleidsadviseur GHOR), omdat ik het leuk vind om af en toe eens wat informatie te delen naar aanleiding van mijn opleiding Risk, Crisis and Disastermanagement. Bovendien vind ik dat we vanuit de Veiligheidsregio, als deskundige op het gebied van crisisbeheersing, onze kennis en ervaring zoveel mogelijk moeten delen. Overigens reflecteert deze blog mijn eigen visie op crisisbeheersing en niet die van de Veiligheidsregio Zuid-Holland Zuid of de GHOR.